Salvador Dali “Sirli şam yeməyi”

Salvador Dali “Sirli şam yeməyi” 1955, kətan, yağlı boya, 167×268 sm, Milli incəsənət qalereyası, Vaşinqton, ABŞ.

Dali klassik bibliya sujetinə əsaslanan bu rəsm əsərini üç aya tamamlamışdır. Dalinin interpretasiyasında Sirli şam yeməyi əsərini bir çox incəsənət tənqidciləri tamamilə rədd etsələrdə, digərləri rəssamın bu əsərini onun bibliya mövzusunda ən yaxşı əsərlərindən biri sayırlar.

Rəsm əsəri matematikanın prinsipləri əsasında çəkilmişdir. Dali intibah dövrü elminin nailiyyətlərindən və Leonardo Da Vincinin yaradıçılığından bəhrələnərək bu rəsm əsərini yaratmışdır.

Sonuncu şam yeməyi — İsa Məsihin çarmıxa çəkilməzdən əvvəl axırıncı dəfə həvariləri ilə yediyi yemək. Bu yeməkdə İsa Məsih Rəbbin Sürfəsi ayinini təsis etmişdir. Bu yeməyə həmçinin “sirli” və ya “gizli” şam yeməyi deyirlər, çünki İsa ilə şagirdləri o gecə yəhudilərin ali məclisi olan Sinedriondan gizlənmək məcburiyyətində idilər.

Növbəti məlumat göstərilən mənbədəndir.

Mənbə: Müqəddəs Kitab (Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid). Müqəddəs Kitab şirkəti. Bakı, 2009

Sonuncu şam yeməyi barədə dörd Müjdənin hər birində yazılmışdır (Matta 26:17-35; Mark 14:12-26; Luka 22:7-39; Yəhya 13-14). Bundan əlavə, həvari Paulun Korinflilərə 1-ci Məktubunda bu yemək haqqında qısaca yazılmışdır (1Kor. 11:23-25). Bütün bu yazılar ümumiyyətlə bir-birinə uyğun gəlir. Cüzi fərqlər müəlliflərin sonuncu şam yeməyini müxtəlif nöqteyi-nəzərlərdən təsvir etdikləri ilə izah edilə bilər. Yəhyanın Müjdəsində əhvalat o biri Müjdələrdən daha uzun şəkildə nəql edilir və fərqli cəhətlərə diqqət yetirilir. Matta, Mark və Lukadan fərqli olaraq, Yəhya yevxaristiyanın təsis edilməsindən bəhs etməmiş, lakin İsa Məsihin şagirdlərinin ayaqlarının yuması və şagirdləri ilə son söhbəti haqqında təfərrüatlı surətdə yazmışdır.

Sonuncu şam yeməyi yəhudilərin Pasxa bayramı zamanında baş vermişdir. Həm bu şam yeməyi, həm də yevxaristiya Tövratın dini simvolikası ilə sıx bağlıdır. İnsanların bir-birləri və Uca Tanrı ilə birliyin rəmzi olaraq müqəddəs süfrədə iştirak etmə adəti qədimdən olmuşdur. Yəhudilərin arasında da belə adət-ənənə var idi. İsa Məsih bu qədim adət-ənənə əsasında müqəddəs “şəriklik süfrəsi”, yaxud Rəbbin Süfrəsi və ya sonradan xristian kilsəsində yevxasirtiya kimi qəbul olunan müqəddəs mərasimi təsis etmişdir.

“Narsisın metamarfozu” – Salvador Dali

Çay allahı Kefis və nimfa Lavrionanın gözəl,amma soyuq və qürülu oğulları olan Narçiss bir gün əməllərinin nəticəsi olaraq məhəbbət ilahəsi Afroditanin qəzəbinə tuş gəlir.
Bir gün sıx meşəlikdə ova çıxan Narçissi nimfa Exo (əks-səda) görür və ona vurulur.Meşədə azan Narçiss həyəcanla qışqırır,Exo isə onun sonuncu sözlərini tekrar edirdi.Sonda Narçiss ucadan qışqırdı:
-Gəl bura,mənim yanima!
Bunu eşidən Exo sevincək cavab verdi:
-Mənim yanıma!-deyərək nimfa meşədən çıxıb əllərini Narçissə uzatdı.Bunu görən Narçiss qəzəblə ondan qaçaraq uzaqlaşdı.Yazıq nimfa isə Narçissin dərdindən hər gun ağlayırdı.
Narsiss isə əvvəlki kimi qürurlu və özündənrazı olaraq qalırdı və beləliklə bir çox nimfaların sevgisini rədd edərək,onları bədbəxt edirdi.
-Sən də sev Narsiss!Qoy sənin də sevgin cavabsız qalsın!
Nimfaların arzuları çin oldu.Afroditanın ona göndərdiyi sevgi paylarını dəyərləndirməyən Narsiss Afrodita tərəfindən cəzalandırıldı.
Bir gün yene de ova çıxan Narsiss,su içmək üçün kiçik bir çaya yaxınlaşır.Bu çaya hələ heç kim və heç nə toxunmamışdı.Su çox təmiz və şəffaf idi.Her yer bu çayda güzgü kimi öz əksini tapırdı.Çaya yaxınlaşan Narsiss bütövlükdə öz gözəlliyi ilə çayda əks olundu.O təəcüblə sudakı əksinə baxır və birdən bədənini güclü məhəbbət bürüyür.Sevgi dolu gözlərlə sudakı əksinə baxır,onu çağırır,ona əllərini uzadır.Əyilib suda olan varlığı öpmək istəyir,amma suyu öpürmüş kimi gəlirmiş ona.Narçiss hər şeyi unudur.Çayın kənarından heç yana getmir.Yemir,içmir,yatmır.Elə hey deyir “çıx çaydan qovuşaq.Axı bizi sudan savayi kim ayırır ki?
Fikrə gedən Narçiss birdən dəhşət içində haykırdı.
-Ay Allah!Mən qorxuram,görəsən mən özüm özümü sevməmişəm ki?Hiss edirəm ki artıq çox yaşamayacağam.Mən ölümdən qorxmuram,ölüm mənim əzablarıma son qoyacaq.
Gücü Narsissi tərk edir,o ağarır və ölmün yaxınlaşdığını hiss edir.Amma yenə də öz əksindən əl çəkə bilmir.Narçiss ağlayır,göz yaşları çaya düşdükcə əksi itməyə başlayır.O yenə də qorxu içində qışqırır;
-Ey hardasan? Qayıt! Mənimlə qal!Məni tərk etmə!Axı bu qəddarlıqdı!Qoy heç olmasa sənə baxım!
Göz yaşları dayanır.Əks yenə görünür.Narçissin necə əridiyini görən nimfa Exo da əzab çəkir.Nəhayət,zəif bir səslə öz əksinə baxan Narçiss dedi;
-Əlvida!
Bir az da zəif bir səslə nimfa Exo son sözü təkrarladı;
-Əlvida!
Narsissin başı sahildəki otluğa düşür,ölüm onun üzünü örtür.Narçiss ölür.Hamı,bütün nimfalar,nimfa Exo da ağlayır.Nimfalar gənc Narsissə qəbr hazırlayırlar.Amma cəsədin dalınca gələndə,onu yerində tapa bilmədilər.Onun başının düşdüyü yerdə,ağ gül bitmişdi.Bu ölüm gülü idi-Nərgiz-onun adı Nərgiz gülü idi.

Salvador Dali – Heykəllər

Quşabənzər insan

Dali uyğun olmuyanı uyğunlaşdırır. O, insan fiquruna vağın başın əlavə edir, beləliklə insanı yarı quşa və yaxud quşu yarıinsana çevirir. Çalışın təyin edəsiz burda quş yoxsa insan daha vaçibdir. İnsan vağa bənzəyir və ya vağ insan maskasın geyinir. Dali dialektoloji tapmaçalarla oynamağı çox sevir

——————————————————————————————————————————————————–

Mələyin qarabasması.

Bu heykəl Allahın və insanın birliyinə həsr olunub. Bu mistik heykəldə yaradıçının obrazı var olan hər şeyin peyda olduğu sağ əlin baş barmağı kimi təqdim olunub (ağaçın gövdəsindən çıxan budaqlar kimi). İlahinin barmağı – ilahi iradənin simvolu, həmçinin qala ilə assosiasiyalar yaradır… İnsan Allah tərəfindən, onun obrazına uyğun yaradılıb və daim yaradana uyğunlaşmağa çalışır, lakin Allah sərhədsiz güçə malikdir və əldə etdiyi biliklərdən asılı olmayaraq heç bir zaman onu keçə bilməyəçəkdir. Budaqları səmaya uçalan, kökləri isə torpağa bağlı olan ağaçı xatırladan insanın fiquru onun başlanğıcının duallığını simvolizə edir. Kənarda qəmli dayanmış mələk fiquru insan naturasının duallığı və insan məqsədlərinin bihudəliyi barədə düşünür. Mələyin belindəki dayaqağaçıda bunu simvolizə edir.

——————————————————————————————————————————————————————

Zamanın profili

İnsan zamanın təntənəli gedişi önündə baş əyməlidir. Biz saatın siferblatında Dalinin profilini görürük. Gözdən yaş axmışdır. Dali hər kəsin zamanda keçməli olduğu o yolu ağlayır.

—————————————————————————————————————————————————————-

Şadlıq edən Fil

Dalinin ikonoqrafiyasında fil gələçəyin simvoludur. Qüvvətli bədən nazik ayaqlar üzərində təsvir edilib, bu keçmişin sarsılmazlığı və indiki zamanın kövrəkliyi arasında kontrast kimi interpretasiya oluna bilər. Qiymətli yəhər var dövləti simvolizə edir. Mələk uğur və çiçəklənmə erasının gədiyindən xəbər verən şeypur çalır. Bu gözəl heykəl kompozisiyası insanın şəxsi xoşbəxtliyə və uğura ümüdini tərənnüm edir

——————————————————————————————————————————————————————

Modaya andiçmə

Böyük moda dünyası ilə Dalinin əlaqəsi 1930-çu ildə Vouge jurnalın, Koko Şanel, Elza Çiparelli ortaq işləməyə başladığı zaman qurulmuş və sonradan ömrünün sonunadək davam etmişdir. Böyük modanı super model pozasında Venera təcəssüm edir, onun başa qızılgüllərlə örtülmüş və ya qızılgüldən yaradılmışdır, bütün zamanlarda qızılgül ən gözəl gül sayılır və Dali tərəfindən qadınlığın simvolu kimi şərh edilir. Onun üzü pərəstişkarların xəyalına sərbəstlik vermək üçün qəsdən detallardan məhrum edilmişdir. Biz zamanımızın muzasına andiçən onun önündə diz çökmüş çəngəvar kutüryeni görürük

Sürrealistik Nyuton

Dali ümümdünya cazibə qüvvəsini kəşv etmiş alim kimi Nyutona dərin hörmətini göstərərək dəfələrlə onun obrazını yaratmışdır. Bu obrazın ayrılmaz atributu əfsanəyə görə Nyutonun başına düşüb onu böyük kəşvinə yönləndirən almadır. Almanın düşməsini önəmliliyinə görə Dali adəmin müdriklik ağaçından almaya düşən tamahla eyni görür. Bunun eyni alma olması fikri Dalini əyləndirirdi. Fiqurdaki iki böyük dəlik unutqanlığı təcəssüm etdirir. Müasirlərimizin zamənəsində Nyuton individuallıqdan məhrum (ruhsuz və ürəksiz) yalnız böyük addır.

—————————————————————————————————————————————————————-

Adəm və Həvva

Erotik heykəlin bu inçə şah əsərində Dali Adəm, Həvva və yoldançıxaran ilanı günaha batmanın qənşərində təsvir edir.
İlan tərəfindən başdan çıxarılmış Həvva Adəmi qadağan olunmuş meyvədən dadmağa təhrik edir. Adəm artıq əlini qaldırmışdır lakin, son qərarı verməkdə tərəddüd edir Allaha verdiyi söz və qarşısı alınmaz tamah arasında son anda donub qalır.
Kamil ilan şübhələri öldürməyə və məhkum olunmuş çütlüyü sakitləşdirməyə çalışır. İnsanları qarşıdan gözləyən əzablardan xəbərdar olduğundan onların arasında ürək formasında bükülərək sanki onları yeni bir ənamla sevgiylə birləşdirərək, zəngin potensiala malik məna çalarları ilə və fəlsəfi ümumiləşdirməylə, obrazlı üçlük yaradır.

—————————————————————————————————————————————————————–

Nyutona Hörmət Borcu

Dali ümümdünya cazibə qüvvəsini kəşv etdiyinə görə Nyutonu mədh edir. Dalinin kompozisiyasında insanın plastik emotsional fiqurunu kəfkirin oxu ümümdünya cazibə qüvvəsinin dəyişməməzliyinin simvolu kimi eyni səviyyədə saxlayır. Dali bu obrazı Dali muzeyinin əsas heykəli kimi seçmişdir. 1986-çı ildə İspaniya kralı Dali muzeyinin yaradılması üçün Madridin böyük şəhər meydanını ayırmışdır. Dali 4.5 m hündürlüyü olan və bu kompozisiyanı olduğu kimi təkrarlayan heykəl yaratdı və onu meydan kompozisiyasının mərkəzinə yerləşdirdi.

—————————————————————————————————————————————————————

İlbiz və mələk

Yaxşı məlumdur ki, Dalinin fetiçlərindən biri ilbiz olub. İlbizin simvolik obrazı çoxmənalıdır. Bu zərif çanlı cismin və qaba ölü balıqqulağının ahəngidir. Bu qadın və kişi başlanğıçının bir çanlıda birləşməsidir (quru ilbizləri qermofroditdirlr). Bu sevgi münasibətlərinin mükəmməl harmoniyasıdır, belə ki, iki ilbizin cinsi əlaqəsi zamanı hər biri öz seksual başlanğıcının təlatını yerinə yetirir.
İlbizin çanağı donmuş zamanın simvoludur, çanağın spiralı sonsuzluğu simvolizə edir. Bu heykəl kompozisiyada ilbiz zamanın yavaş axımını simvolizə edir. Cəld mələk ilbizə sərhədsiz sürət bəxş etmək üçün peyda olmuşdur. Yalnız zaman qarçısında o gücsüzdür, qoltuğağaçı-zəifliyin simvolu buna işarədir.

Salvador Dali – “Portrait of my Dead Brother” (“Ölü qardaşımın portreti”)

Dalini adət etdiyimizdən fərqli bir rəsm çəkməyə yönləndirən heç tanış olmadığı qardaşıdır. Dali bu eyni adlı, var olmayan qardaşın şəkillərini görərək, haqqında bəhs edilənləri dinləyərək fikirləri qarışıq şəkildə böyümüşdür. Woddy Allen’in son filmi Midnight in Paris filmində də karikaturə etdiyi kimi Dali hər auditoriyada adını yüksək səslə bağıraraq şəxsiyyətini nümayiş etdirmək cəhdlərindən əl çəkmədən yaşadı. Bu rəsm qardaşının portretidir. Sağ tərəfdə yadplanetli formasındakı varlıqlara baxın, diqqətlə baxıb formaya gözlərinizi öyrəşdirdiyiniz zaman rəsmin bir çox yerində görəcəksiniz, hətta ağız, burun, gözlər hamısı əl- ələ, qol- qola oturan o varlıqlardan ibarətdir. Qanadlarını açmış qara bir quş isə sol tərəfdən baş boyunca uzanır. Quşun tam dimdik yerində həqiqi bir dimdik və yalnız bir göz var. Bəs soldakı qrup? Üçü o qəribə varlıqlardan, bir də Jules Breton rəsmlərində çıxmış bir kəndli ailəsi.. Bu Dalinin surrealizmidir!

Salvador Dali- “Portrait of my Dead Brother” (“Ölü qardaşımın portreti”)(1963)
The Salvador Dali Museum, Florida, ABŞ